Hoe kunnen we de arbeidstekorten in de bouw oplossen?

Op de Europese bouw– en installatiemarkt is het tekort aan arbeidskrachten vrij ernstig en verantwoordelijk voor hogere bouwkosten als gevolg van stijgende arbeidsprijzen.

Persoonlijk denk ik dat het tekort aan arbeidskrachten een van de belangrijkste ’trends’ in de branche is. Het wordt echter meestal overschaduwd door andere trends zoals duurzaamheid, AI, prefabricage, digitalisering in het algemeen, enzovoort.

De tekorten aan arbeidskrachten zijn momenteel al behoorlijk groot. Zo wordt ongeveer de helft van alle Europese architecten gehinderd door tekorten in de uitvoering van hun projecten. In Nederland zijn de problemen onder architecten het grootst,  met bijna 7 op de 10 Nederlandse  architecten die met dit probleem te maken hebben.

Afbeelding 1. Aandeel belanghebbenden dat een tekort aan arbeidskrachten ervaart

Bij Europese aannemers zijn de aantallen ongeveer gelijk. Bij HVAC-installateurs zijn de problemen nog ernstiger: ongeveer 60% van de Europese installateurs geeft aan dat het tekort aan arbeidskrachten hun vermogen om projecten aan te nemen en uit te voeren ernstig belemmert. Duitse installateurs hebben te maken met de grootste problemen, waarbij ongeveer driekwart van de installateurs met deze problemen wordt geconfronteerd.

Last but not least lijkt het tekort aan arbeidskrachten het hoogst te zijn onder schilders, met maar liefst 9 van de 10 Duitse schilders die aangeven dat ze te maken hebben met een groot tekort aan arbeidskrachten.

Waarom zijn de problemen dan zo ernstig? In de eerste plaats kampen meerdere sectoren met een tekort aan arbeidskrachten, maar de bouwsector wordt bijzonder hard getroffen door het feit dat werken in de bouw over het algemeen niet als een aantrekkelijk beroep wordt gezien. Dit betekent dat de bouwsector, zeker in tijden van lage werkloosheid, moeite zal hebben om te concurreren om de beschikbare arbeidskrachten.

Bovendien, omdat het typisch een arbeidsintensieve industrie is die veel handarbeid vereist, is de pensioenleeftijd doorgaans ook lager (althans voor werk op de bouwplaats)

In Europa is er een bijkomend element dat een negatieve invloed heeft op de beschikbaarheid van arbeidskrachten, namelijk de ‘vergrijzende’ of ‘zilveren samenleving’ in Europa. Aangezien de samenstelling van de demografische piramide in Europa meer topzwaar is (d.w.z. meer oudere generaties versus jongere), is de instroom lager dan de uitstroom.

In overeenstemming met de relatief oude bevolking in Europa verhoogt dit niet alleen het kwantitatieve tekort aan arbeidskrachten, maar ook het kwalitatieve tekort aan arbeidskrachten. De jongere generaties die in de bouwsector stromen, hebben veel minder ervaring dan de oudere generaties die uitstromen.

Over leeftijdsopbouw gesproken, als we bijvoorbeeld naar schilders kijken, is 24% van de totale bevolking in Europa babyboomer, 54% is generatie X en slechts 21% is generatie Y. Dit betekent dat er het komende decennium een aanzienlijke uitstroom van werknemers zal zijn, zonder dat er voldoende nieuwe werknemers binnenkomen. In sommige landen is dit zelfs nog extremer. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld is 44% (!) van alle schilders van de babyboomgeneratie, 40% generatie X en slechts 16% van generatie Y.

Daarom hebben we vastgesteld dat het tekort aan arbeidskrachten nu al ernstig is en in het komende decennium zal toenemen, tenzij er iets wezenlijks verandert.  Dus hoe kunnen we het tekort aan arbeidskrachten in de bouwsector bestrijden? Er zijn 2 mogelijke routes.

In de eerste plaats zouden we kunnen proberen de instroom te verhogen. Dit kan bijvoorbeeld door het beroep van werken in de bouw aantrekkelijker te maken. In veel landen, zoals bijvoorbeeld in Nederland, zijn uitgebreide PR-campagnes gelanceerd om te proberen meer mensen voor de bouwsector aan te trekken. Helaas zijn de effecten tot nu toe op zijn best beperkt. Het moet gebeuren, maar het zal niet resulteren in een significante verandering. Of in ieder geval niet significant genoeg om de koers die we nu varen te veranderen. Daarnaast vereist dit een industrie brede aanpak.

We zouden ook kunnen proberen werknemers uit andere industrieën aan te trekken om ze om te scholen. Met de gespannen arbeidsmarkt in Europa zal de slaagkans hiervan echter ook beperkt zijn. Het binnenhalen van meer werknemers van buiten de EU zou een optie kunnen zijn, maar gezien de huidige politieke situatie en de lagere beschikbaarheid van gekwalificeerde buitenlandse werknemers is dit misschien ook niet de oplossing om de negatieve trend van het tekort aan arbeidskrachten te veranderen.

De andere mogelijke oplossing zou zijn om de productiviteit in de bouwsector aanzienlijk te verhogen. Als we echter kijken naar de ontwikkeling van de productiviteitsniveaus in de bouwsector in het afgelopen decennium, vooral in vergelijking met andere industrieën, is deze niet significant toegenomen. Zelfs met de sterke ontwikkeling van prefab en fabrikanten die meer ‘easy to build’ producten en oplossingen probeerden te produceren, nam de productiviteit bijna niet of in ieder geval niet significant toe.

De reden hiervoor? Welnu, als het gaat om prefabricage, wordt het meestal off-site op een on-site manier gedaan. Dit betekent dat het werk min of meer hetzelfde blijft (met dezelfde arbeidsbehoeften), maar gewoon off-site wordt gedaan. Dit leidt tot beperkte productiviteitswinsten. Bovendien bouwt een groot deel van de markt op een zeer traditionele manier, zonder prefab toepassingen. Daar komt nog bij dat een groot deel van de markt gedreven wordt door renovatie, waarbij prefabricage geen rol speelt.

Wat betreft de ‘easy-to-install’ producten zijn er grote stappen gezet. De producten/projecten zelf worden echter complexer, waardoor de winst van gemakkelijker te installeren producten voor een groot deel teniet wordt gedaan. Een voorbeeld dat ik graag gebruik zijn wandgasketels versus warmtepompen. Een deskundige installateur kan 2 gasketels per dag installeren. Een enkele installatie van een warmtepomp kan echter meer dan 2 tot 3 dagen duren, afhankelijk van hoeveel andere aanpassingen aan het verwarmingssysteem moeten worden gedaan.

Om het tekort aan arbeidskrachten in de bouwsector tegen te gaan, moeten verbeteringen worden aangebracht in het gebruik van prefabricage en de verbeteringen in eenvoudig te installeren producten.

Als we beginnen met prefabricage, betekent dit dat dit meer geïndustrialiseerd moet worden. Net zoals Henry Ford de auto-industrie transformeerde met de T-ford. Nu gebeurt dit al in de bouwsector, met complete huizen, badkamerpods, installaties die op een geïndustrialiseerde manier worden gebouwd met, in veel gevallen, het gebruik van robotica. Het geproduceerde volume is echter nog niet groot genoeg om het tekort aan arbeidskrachten op korte tot middellange termijn te compenseren. Op de lange termijn kan deze ontwikkeling, in ieder geval voor nieuwbouw, de arbeidsproductiviteit aanzienlijk verhogen.

Deze ontwikkeling, gecombineerd met een verdere evolutie van ‘plug and play’-producten en -oplossingen, zou de beste gok zijn om het tekort aan arbeidskrachten in de toekomst te compenseren. Nogmaals, dit zou een oplossing voor de middellange tot lange termijn zijn.

Er zijn natuurlijk andere oplossingen om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Zo kan digitalisering, net als BIM, zorgen voor een soepeler en sneller bouwproces, met minder fouten en dus faalkosten, die doorgaans ook een verlies aan arbeidsproductiviteit betekenen. Bovendien kunnen ontwikkelingen als 3D-printen en robotica een aanzienlijke impact hebben op de productiviteit.

Vanwege het conservatieve karakter van de industrie en het feit dat de meeste gebouwen nog steeds op een traditionele manier worden gebouwd, is de adoptiesnelheid echter relatief laag (met uitzondering van BIM). Bovendien moet de technologie nog veel verder ontwikkeld worden voordat we een significante toename van de adoptiegraad zullen zien. Dit is dus ook een remedie voor de middellange tot lange termijn.

En tot slot, voor alle oplossingen om het tekort aan arbeidskrachten in de bouwsector tegen te gaan, moeten we er rekening mee houden dat een aanzienlijke omvang van de markt gerelateerd is aan renovatie. In de renovatiemarkt zullen de meeste van de genoemde oplossingen een beperkt of geen effect hebben op het terugdringen van het tekort aan arbeidskrachten.

Kortom, het tekort aan arbeidskrachten is nu al een ernstig probleem en zal de komende jaren alleen maar toenemen als gevolg van de demografie. Oplossingen voor de middellange tot lange termijn, zoals prefabricage, plug-and-play-producten, digitalisering en robotisering, hebben het potentieel om de arbeidsproductiviteit voor nieuwbouw aanzienlijk te verhogen en zo het tekort aan arbeidskrachten tot op zekere hoogte te verminderen.

In de renovatiemarkt zal het veel moeilijker zijn om meer productiviteit te behalen. Op korte termijn is er naar mijn mening geen directe oplossing voor het tekort aan arbeidskrachten. Maar op middellange tot lange termijn, met de invoering van nieuwe technologieën en producten, kunnen we misschien de impact van het tekort aan arbeidskrachten verminderen.